Γνωσιακή Αναλυτική Ψυχοθεραπεία (ΓΑΨ)
Η Γνωσιακή Αναλυτική Ψυχοθεραπεία (ΓΑΨ) είναι μια θεραπευτική προσέγγιση η οποία δείχνει, μέσω ερευνών, ενθαρρυντικά καλά επίπεδα αποτελεσματικότητας σε μια σειρά ψυχολογικών δυσκολιών όπως οι διαταραχές προσωπικότητας, το άγχος, η κατάθλιψη ή ακόμα και σε κάποιες μορφές ψύχωσης.
Η ΓΑΨ βασίζεται στην διερεύνηση των ρόλων που υιοθετούν οι άνθρωποι καθώς και του τρόπου κατά τον οποίο δημιουργήθηκαν. Για την ΓΑΨ ο κάθε άνθρωπος είναι σε μια συνεχόμενη διαλογική σχέση με τον εαυτό του και τους γύρω του. Αυτή η σχέση μαθαίνει στο άτομο από μικρή ηλικία να δημιουργεί ένα ρεπερτόριο ρόλων που έχουν ως σκοπό να το βοηθήσουν να φτιάξει αντιλήψεις και συμπεριφορές, έτσι ώστε να καλύψει τις βασικές του ανάγκες. Σε κάθε τέτοια διαλογική σχέση η ΓΑΨ τονίζει πως υπάρχουν δύο πόλοι των αμοιβαίων διαδικασιών ρόλου [reciprocal role procedures].
Στόχος της συγκεκριμένης προσέγγισης είναι να βοηθήσει το άτομο να χρησιμοποιήσει τις γνωστικές του διεργασίες έτσι ώστε να παρατηρήσει και να καταλάβει τα μοτίβα συμπεριφοράς και τους ρόλους με τους οποίους συνδέονται. Μέσα από αυτό, ο στόχος είναι το άτομο να βρει εξόδους από μοτίβα που προκαλούν πόνο ή είναι μη βοηθητικά φτιάχνοντας καινούργιες αμοιβαίες διαδικασίες ρόλων.
Για παράδειγμα, ένας πατέρας βιώνει άγχος καθώς η σχέση του με τον έφηβο γιο του βρίσκεται σε κρίση. Ένας θεραπευτής ο οποίος χρησιμοποιεί την προσέγγιση ΓΑΨ μπορεί να βοηθήσει τον θεραπευόμενο να αντιληφθεί πως ο δικός του πατέρας του έμαθε πως όταν αλληλεπιδρά με άλλους άντρες υπάρχουν μόνο δύο ρόλοι που μπορούν να υιοθετηθούν, αυτός του ατόμου που έχει τον απόλυτο έλεγχο και αυτός του ατόμου που ελέγχεται. Ο πατέρας αυτός έχει ενστερνιστεί αυτούς τους πόλους των αμοιβαίων διαδικασιών ρόλου [reciprocal role procedures]. Αυτό έχει επηρεάσει τον τρόπο που συνδέεται με τον εαυτό του. Για παράδειγμα, μια αμοιβαία διαδικασία ρόλου σύνδεσης με τον εαυτό του μπορεί να είναι η εξής: ελέγχω το συναίσθημα μου για να μην ελέγχομαι από αυτό. Μία τέτοια κατάσταση είναι αδύνατο να επιτευχθεί στο 100% καθώς είναι μη ρεαλιστική. Έτσι, ως αποτέλεσμα καταλήγεί να ελέγχετε από το συναίσθημα γιατί χάνει τον έλεγχο των συναισθημάτων του, όταν για παράδειγμα θυμώνει. Ύστερα, μια αμοιβαία διαδικασία ρόλου σύνδεσης με το πως συνδέεται με τον γιο του μπορεί να είναι η παρακάτω. Πρέπει να ελέγξει τον γιο του αλλά όταν δεν τα καταφέρνει, καθώς είναι αδύνατον και μη ρεαλιστικό, καταλήγει να νιώθει πως ελέγχεται ο ίδιος από εκείνον, πράγμα που είναι επίπονο, καθώς το να νιώθει πως ελέγχεται τον κάνει να βιώνει κάτι που προσπαθεί να αποφύγει.
Για τον συγκεκριμένο πατέρα είναι επίπονο να βρίσκεται στον πόλο του ατόμου που ελέγχεται, και το γεγονός πως ο γιος του δεν ακολουθεί τις συμβουλές του ή τους κανόνες που του έχει θέσει, τον κάνει να βρίσκεται σε αυτό το δυσβάσταχτο “μέρος”. Για αυτό το λόγο, εκείνος πασχίζει να φύγει από αυτό, καταφεύγοντας στον θυμό και προσπαθώντας να ελέγξει την συμπεριφορά του γιου του. Αυτό προσπαθεί να το επιτύχει φωνάζοντας του, ενώ προσπαθεί να θέσει πιο αυστηρά όρια. Ο γιος του βιώνει αναπόφευκτα αυτή την συμπεριφορά σαν επίθεση. Ο ίδιος καταλήγει να αμύνεται, αψηφώντας τις φωνές και αρνούμενος να ακολουθήσει τους κανόνες που απελπισμένα ο πατέρας προσπαθεί να τον κάνει να ακολουθήσει, ενώ παράλληλα τον τιμωρεί και σταματάει να επικοινωνεί μαζί του.
Έτσι παρατηρείται ένα μοτίβο συμπεριφοράς που προκαλεί ψυχικό πόνο και στους δύο, ενώ δημιουργεί μια κακής ποιότητας σχέσης μεταξύ τους. Η έξοδος από αυτό το προβληματικό μοτίβο είναι για τον πατέρα (αφού υποθέσουμε πως σε αυτό το παράδειγμα το άτομο που δουλεύει θεραπευτικά μαζί μας είναι ο πατέρας) να αντιληφθεί και να ονομάσει πως του είναι δύσκολο να νιώθει πως χάνει τον έλεγχο. Καταλήγοντας να δημιουργήσει τις συνθήκες για μια ανοιχτή κουβέντα με τον γιο του. Ο σκοπός είναι να δημιουργηθούν δυο νέοι πόλοι αμοιβαίων διαδικασιών ρόλου [reciprocal role procedures]. Σε αυτούς μπορεί να βρίσκεται από τη μια αυτός της παραδοχής και από την άλλη αυτός της στήριξης. Έτσι, ο μη ρεαλιστικός ιδανικός τρόπος που ο πατέρας επιδίωκε να συνδεθεί με τον γιο του, προσπαθώντας να έχει συνεχώς τον έλεγχο της συμπεριφοράς του γιου του, εξαλείφεται και δημιουργείται ένα νέο ρεπερτόριο ρόλων που προάγει την ουσιαστική επικοινωνία.
Η ΓΑΨ θεωρείται ως μια κατά κόρων βραχεία ψυχοθεραπευτική προσέγγιση που διαρκεί από τέσσερις έως είκοσι τέσσερις συνεδρίες, το πιο σύνηθες είναι οι συνεδρίες να είναι δεκαέξι. Όπως και με τις υπόλοιπες θεραπευτικές προσεγγίσεις η ΓΑΨ μπορεί να έχει μεγαλύτερη διάρκεια ανάλογα με το αίτημα του ατόμου, το επίπεδο της ετοιμότητας του να ακολουθήσει την θεραπευτική διαδικασία, αλλά και την πολυπλοκότητα της κατάστασης που βιώνει
Αξίζει να αναφερθεί πως υπάρχουν περιορισμένες πηγές στα Ελληνικά γύρω από την ΓΑΨ και δεν υπάρχουν εφαρμογές ή πηγές αυτοβοήθειας βασισμένες σε αυτή την προσέγγιση. Αυτό κυρίως συμβαίνει γιατί η θεραπευτική διαλογική διαδικασία ανάμεσα σε θεραπευτή και θεραπευόμενο είναι πολύ σημαντική για την συγκεκριμένη προσέγγιση. Επομένως, η ύπαρξη αυτοβοήθειας που αυτόματα στηρίζεται στην μη ύπαρξη σχέσης μπορεί να είναι προβληματική. Επιπρόσθετα, είναι σημαντικό να αναφερθεί πως παρόλο που υπάρχει συγκεκριμένη δομή για το πως μια θεραπεία μπορεί να τρέξει όταν έχει τέσσερις, δεκαέξι ή εικοσιτέσσερις συνεδρίες, το περιεχόμενο των συνεδριών είναι δύσκολο να προβλεφθεί καθώς βασίζεται στις ατομικές εμπειρίες και ρόλους που υιοθετεί ο καθένας.
Αν θέλετε να μάθετε περισσότερα για αυτή την προσέγγιση μπορείτε να συμβουλευτείτε την επίσημη ιστοσελίδα της ΓΑΨ ή και να διαβάσετε κάποια από τα παρακάτω κείμενα
- Τερζάκης Φώτης: “Έννοιες της διαλογικότητας στη σκέψη του Μιχαήλ Μπαχτίν.” (Ομιλία στο 6ο διεθνές συνέδριο της ICATA, Πάτρα, Οκτώβριος 2016).
- Garyfallos G., Adamopoulou A., Mastrogianni A., Voikli M., Saitis M., Alektoridis P., Zlatanos D. and Pantazi A.: “Evaluation of Cognitive Analytic Therapy (CAT) outcome in Greek psychiatric outpatients” (European Journal Of Psychiatry, 1998).
- Τόλη Ρίτα: «Αγαπητέ θεραπευόμενε…» Η συγγραφή θεραπευτικών επιστολών στην Γνωστική Αναλυτική Ψυχοθεραπεία