Μουσικοθεραπεία και εναλλακτικές υπηρεσίες υποστήριξης
Εδώ και καιρό αρκετές ψυχολογικές μελέτες έχουν δείξει πως η τέχνη έχει καθοριστική, κι ενίοτε ευεργετική, επίδραση σε όλες της τις μορφές στην ανθρώπινη εμπειρία. Είναι λοιπόν εύλογο πως με τον καιρό ενσωματώθηκαν διάφορα είδη τέχνης και στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία. Αυτό το πάντρεμα τέχνης και ψυχοθεραπείας θεωρείται από τότε βοηθητικό κι έχει γίνει κατ’ επέκταση αναπόσπαστο κομμάτι της ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας.
Με βάση αυτές τις πληροφορίες, διάφορες μορφές τέχνης και καλλιτεχνικής έκφρασης ενσωματώνονται στις θεραπευτικές συνεδρίες. Αυτή η ενσωμάτωση βοηθά τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας στο να συλλέξουν περισσότερες πληροφορίες για τα προβλήματα που βιώνουν οι άνθρωποι, οι οποίοι ζητούν τις υπηρεσίες τους, αλλά και τους βοηθούν να βρουν εναλλακτικές λύσεις σε αυτά.
Η θεραπεία μέσω τεχνών (arts therapy) είναι μια μέθοδος κατά την οποία η θεραπευτική διαδικασία εξελίσσεται και εκφράζεται μέσα από τις τέχνες. Αυτό εμπεριέχει ένα ευρύ φάσμα και συνδυασμό τεχνών, όπως η μουσική, τα εικαστικά, η κίνηση, το ψυχόδραμα, το διήγημα ή ακόμα και η ποίηση. Η επαφή με την θεραπεία μέσω τεχνών μας βοηθά να προσεγγίσουμε κομμάτια του εαυτού μας που πολλές φορές μας είναι δύσκολο να κατανοήσουμε μέσω της νοητικής διεργασίας. Κυρίαρχο ρόλο εδώ δεν παίζει ο νους αλλά το σώμα, που έχει καταγράψει εμπειρία, συναίσθημα και σκέψη, και είναι η απελευθέρωσή του που στοχεύει στην επαναφορά της ισορροπίας στο άτομο ως όλον. Η θεραπεία μέσω των τεχνών αξιοποιεί την δημιουργική διαδικασία και το δημιούργημα ως μέσο έκφρασης και προβολής. Προάγει μία μέθοδο συμβολικής επικοινωνίας μεταξύ θεραπευόμενου και θεραπευτή. Η θεραπεία μέσω των εικαστικών τεχνών βασίζεται στη γνώση ότι ο κάθε άνθρωπος έχει την ικανότητα να προβάλει, μέσω των δημιουργημάτων του που βασίζονται στις τέχνες, τις ασυνείδητες πτυχές του εαυτού του,τις εσωτερικές του συγκρούσεις, τις αναμνήσεις, τις σκέψεις και τις φαντασιώσεις του.
Το επιστημονικό υπόβαθρο αυτόν των θεραπειών βασίζεται κυρίως σε τρεις ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις: την ψυχοδυναμική , την Γκεστάλτ και τη Γιουγκιανή ψυχολογία.
Έτσι κάποια κομμάτια της συνδέονται με την ψυχοδυναμική θεραπεία, η οποία μελετά τις ψυχολογικές διεργασίες που αποτελούν τη βάση για την ανθρώπινη συμπεριφορά, τα συναισθήματα, καθώς και πώς μπορούν αυτά να σχετίζονται με την εμπειρία της πρώιμης παιδικής ηλικίας. Αυτή η θεωρία ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για τις δυναμικές σχέσεις ανάμεσα στο συνειδητό και το ασυνείδητο κίνητρο. Δηλώνει ότι η συμπεριφορά είναι το προϊόν των βασικών συγκρούσεων μεταξύ των δύο, και έτσι οι άνθρωποι συχνά έχουν μικρή επίγνωση για το πως πράττουν. Η κύρια εστίαση της ψυχοδυναμικής θεραπείας είναι να αποκαλύψει το ασυνείδητο περιεχόμενο της ψυχικής διεργασίας ενός θεραπευόμενου, προκειμένου να ανακουφίσει την ψυχική ένταση. Με τον ίδιο τρόπο, μέσω του δημιουργήματος, και δίνοντας βήμα στο ασυνείδητο να εκφραστεί, η ψυχοθεραπεία βασισμένη στις τέχνες εμπνέεται από την ψυχοδυναμική θεραπεία.
Η Γκεστάλτ (Gestalt) έχει ως βασικό της στόχο να αποκτήσει το άτομο επίγνωση αυτού που βιώνει και πράττει. Μέσα από τη διαδικασία αυτής της επίγνωσης, το άτομο κερδίζει την κατανόηση του εαυτού του και του περιβάλλοντός του. Γνωρίζει τη δυνατότητα για αλλαγή και την ικανότητά του να κάνει επιλογές, ώστε να ζει μια αυθεντική, με νόημα ζωή. Η θεωρία της Γκεστάλτ ασχολείται με το όλον και τα διαφορετικά μέρη που το αποτελούν. Η αποσαφήνιση του συνόλου των μερών είναι εξίσου σημαντική όσο και η εξεταση του όλον. Έτσι, για παράδειγμα τα επιμέρους κομμάτια που συνθέτουν ένα εικαστικό δημιούργημα ένα μουσικό κομμάτι κ.ο.κ θεωρούνται σαν παράλληλες προεκτάσεις του μέρους του συνόλου που απαρτίζουν. Μαθαίνοντας να αναγνωρίζουν αυτή τη διαδικασία οι συμμετέχοντες στην θεραπεία που βασίζεται στην τέχνη ακολουθούν βασικές αρχές της Γκεστάλτ ψυχοθεραπείας
Η προσέγγισή του Κάρλ Γκούσταβ Γιούνγκ (Carl Gustav Jung) επικεντρώνεται στην ψυχή, την ανθρώπινη ανάπτυξη, τον σχηματισμό προσωπικότητας και την εξατομίκευση. Για αυτή λοιπόν την προσέγγιση η εξατομίκευση είναι μια διαδικασία που φέρνει το ασυνείδητο δυναμικό μας στη συγκεκριμένη ζωντανή πραγματικότητα. Αυτή η διαδικασία βοηθά στη διασφάλιση μιας γέφυρας μεταξύ ενός ατόμου και του ασυνείδητου καθώς και του ατόμου και της ευρύτερης κοινότητας του. Διάφορες μέθοδοι χρησιμοποιούνται στην Γιουνγκιανή ψυχοθεραπεία, συμπεριλαμβανομένης της εξερεύνησης των ονείρων, της διερεύνησης μέσω μύθων και συμβόλων και της διευκόλυνσης της μη λεκτικής συνειδητοποίησης μέσω τεχνικών όπως η τέχνη, η μουσική, η κίνηση και το παιχνίδι στην άμμο. Ο Γιούνγκ πίστευε ότι η ψυχολογική δυσφορία είναι αποτέλεσμα μιας ανισορροπίας στο άτομο που συχνά αντιμετωπίζεται ως αποξένωση από την βαθύτερη προσωπικότητα ή από αυτό που ο ίδιος αποκαλεί ως Εαυτό. Η ψυχοθεραπεία της Γιουνγκιανής προσέγγισης επιδιώκει να αποκαταστήσει τη σύνδεση του ατόμου με τον Εαυτό. Χρησιμοποιώντας τα δημιουργήματα μέσω της τέχνης σαν κομμάτια προεκτάσεις του εαυτού ο θεραπευόμενος καλείται να αναγνωρίσει τον Εαυτό του και να συνδεθεί με αυτόν.
Ας πάρουμε για παράδειγμα την μουσικοθεραπεία
Η μουσικοθεραπεία εφαρμόζει τη θεραπευτική παρέμβαση μέσω των ευεργετικών ιδιοτήτων της μουσικής, του ρυθμού και των μουσικών οργάνων. Οι αρχές της μουσικοθεραπείας είναι κοντά σε εκείνες της ψυχοθεραπείας ακολουθώντας τις θεωρίες που αναφέρθηκαν παραπάνω. Ωστόσο, η μουσικοθεραπεία, δίνει έμφαση στις μουσικές εμπειρίες ως εργαλείο της αυτοέκφρασης και επικοινωνίας. Η μουσική είναι γνωστό ότι είναι σε στενή σχέση με τα συναισθήματα, καθώς τα ανακαλεί. Επιπλέον, οι ερευνητές έχουν ανακαλύψει ότι οι ακροατές μουσικής χρησιμοποιούν συνήθως τη μουσική για τη ρύθμιση του συναισθήματος. Επειδή η πλειοψηφία των ψυχολογικών δυσκολιών είναι επί το πλείστον συναισθηματικές, δεν προκαλεί έκπληξη ότι η μουσική έχει βρεθεί να είναι ένα ισχυρό θεραπευτικό μέσο. Τα συναισθήματα, οι εικόνες, οι συνειρμοί και οι αναμνήσεις που προκαλούνται από τη μουσική προσφέρουν μια πολύτιμη δίοδο προς τις ψυχικές διεργασίες του ατόμου, φθάνοντας έτσι τις εμπειρίες που το άτομο είναι δύσκολο να εκφράσει λεκτικά. Από την άλλη πλευρά, οι εμπειρίες με συναισθηματικές φορτίσεις, και η αλληλεπίδραση γίνονται εφικτές με την μουσικοθεραπεία, ακόμη και όταν η λεκτική έκφραση δεν είναι δυνατή.
Η μουσική μπορεί να είναι θεραπευτική από μόνη της, αλλά και οι θεραπευτές μουσικής έχουν συγκεκριμένες τεχνικές στη διάθεσή τους, τις οποίες χρησιμοποιήσουν ώστε να αποκτήσουν πρόσβαση στις μουσικές εμπειρίες του ασθενούς και το ψυχικό υλικό που αναδύεται με αυτές.
Σε ποιον απευθύνεται η μουσικοθεραπεία;
Η μουσικοθεραπεία απευθύνεται σε άτομα κάθε ηλικίας, είναι βοηθητική σαν προσέγγιση τόσο για παιδιά όσο και για ενήλικες. Οποιοσδήποτε χρειάζεται βοήθεια με τη συναισθηματική και επικοινωνιακή του ανάπτυξη είναι κατάλληλος ώστε να κάνει μουσικοθεραπεία. Επίσης, η μουσικοθεραπεία μπορεί να ταιριάξει σε κάποιον που έχει δοκιμάσει και έχει απογοητευτεί από πιο παραδοσιακές θεραπείες.
Τι συμβαίνει κατά τη διάρκεια της μουσικοθεραπευτικής συνεδρίας;
Στη διάρκεια της μουσικοθεραπευτικής συνεδρίας, ο θεραπευτής και ο συμμετέχων δημιουργούν μία διαδραστική μουσική δραστηριότητα. Η μουσική δραστηριότητα συμβαίνει μέσα σε ένα ασφαλές περιβάλλον, είτε μέσω της ακρόασης των μουσικών οργάνων, είτε μέσω της αλληλεπίδρασης των μουσικών οργάνων.
Η ωφέλεια από τη μουσικοθεραπεία δεν προϋποθέτει τη γνώση μουσικής ή κάποιου μουσικού οργάνου από το συμμετέχοντα..Δεν υπάρχει μία ιδιαίτερη και καταλληλότερη ή αποτελεσματικότερη μουσική για συγκεκριμένες περιπτώσεις ατόμων ή προβλημάτων, έναντι κάποιας άλλης. Αυτό που καθορίζει την επιλογή, είναι οι προτιμήσεις του ατόμου και οι εξατομικευμένες ανάγκες θεραπευτικής προσέγγισης. Το είδος της μουσικής και ποιες τεχνικές μουσικοθεραπευτικής παρέμβασης θα ακολουθήσει ο μουσικοθεραπευτής εξαρτάται από το ίδιο το άτομο, τι στοχεύει να δουλέψει, τις εμπειρίες και τις προτιμήσεις του.